jeudi 11 décembre 2025

 


 

Grafía y Estato

Rafel Vidaller Tricas

Articlo en drive 

Articlo publicato en a rebiesta Fuellas 234-235 

 

Pierre Bourdieu (Denguin, Biarn, 1930, Paris, 2002) fue uno d’os millors soziologos d’o sieglo XX, con triballos que güei se consideran alazetals no sólo en o cambo d’a soziolochía sino tamién en atros amanatos como l’antropolochía (p.e. Trois études d’ethnologie kabyle, sobre a soziedá kabyle, en Archelia, pero tamién en antropolochía lingüística, ezetra). D’entre as suyas obras más reconoxitas ye La Distintion (1979, La Distinción, Taurus, 1988), considerata una d’as obras más importans d’a soziolochía d’o sieglo XX.

Por o que a os leutors e leutoras de Fuellas pertoca, son d’intrés libros como Ce que parler veut dire. L’économie des échanges linguistiques (1982, ¿Qué significa hablar? Economía de los intercambios lingüísticos, Akal, 1985) u, dende otra ambista, Le bal des célibataires. Crise de la société paysanne en Béarn (2002). En o primero define o mercato lingüistico en o que se produzen os discursos, drinto d’o cambo d’o poder simbolico, a politica e a soziedá. Dende ixa ambista define por exemplo a luenga oczitana como un artefauto que se pretende imposar de traza “analoga a ra que impuso o emplego sistematizato d’o franzés”; cal parar cuenta que a luenga materna de Bourdieu yera o biarnés e que as suyas opinions han tenido e tienen peso en o debate entre  as definizions d’as luengas biarnesa/gascona/oczitana.

En Le bal des célibataires, Bourdieu analiza o problema d’os tions en Biarn, un problema analogo a o de l’Alto Aragón, e que bibió en o suyo lugar. Como dato, buena parti d’as entrebiestas fuen feitas en biarnés, e asinas ye siñalato en o libro.

No fa guaire tiempo se’n han publicato as clases que Pierre Bourdieu dio en o Collège de France entre 1989 e 1992 (Sur l’État, 2012). O tema d’o libro ye a naxenzia y esistenzia de l’Estato; ye un libro preto e rezio que trescribe 23 clases a o largo de tres cursos. Entre os muitos temas que trata ye o d’a ortografía como elemento costitutibo d’o Estato. Ye intresán trescribir-lo pues alporta argumentos que pueden fer-nos onra en as discusions sobre a grafía que dende fa bels años se dan en a luenga aragonesa, anque en bels aspeutos d’a discusión as posizions simplificazión/barroquizazión son as contrarias.

Antis manimenos cal situgar-se en contesto. A clase en a que Bourdieu fa referenzia a ra ortografía fue d’o día 10 de chinero de 1991. O año anterior s’eba aprebato a reforma d’a ortografía franzesa conoxita por ixo como “reforma de 1990”. En os años güeitanta una parti d’a soziedá franzesa reclamaba una simplificazión d’o que Paul Valéry eba clamato a “criminelle ortographe”. Una ortografía que suposaba (e suposa) una dificultá importán pa os francofonos, e que dificultaba en pagas a espardidura d’a luenga en o mundo.

En 1983 se fundó a AIROE, asoziazión compuesta por lingüistas con a fin de reformar a ortografía franzesa. En 1988 se fizo una ampla encuesta en a que a más gran parti d’os encuestatos abogón por una “simplificazión razonable e progresiba d’a grafia (franzesa)”. Un año más tardi Le Monde publicó o “Manifiesto d’os Diez”, eminens lingüistas parisinos que demandaban modernizar a escritura d’o Franzés. Fruito de tot iste mobimiento o Primer Ministro creyó o Consello Superior d’a Luenga Franzesa e l’encargó fer un informe d’acotrazies ortograficos. O Consello presientó una proposa con 400 puntos que aprebó por unanimidá l’Academia d’a Luenga Franzesa asinas como os consellos superiors d’a luenga de Quebec e Belchica. O boletín ofizial d’a Republica Franzesa publicó en o lumero 100 de 1990 o decumento alministratibo tetulato “As retificazions d’a ortografía – Consello Superior d’a Luenga Franzesa”. O testo fue bien rezibito por a soziedá en cheneral e por autors sozials importans como, por exemplo, as asoziazions franzesa y internazional de profesors de franzés.

Prenzipié alllora a conoxita como “Guerra d’o Nenúfar” en a que l’Academia franzesa recordó que a nueba norma no yera obligatoria sino recomendable (como sí pasó con a reforma alemana de 1996). As dos normas son dende allora presens en o sistema escolar e as dos se consideran balidas ofizialmén.

Imos agora con o testo de Bourdieu sobre a grafía (Bourdieu, P. (2012) Sur l’État. Cours au Collège de France 1989-1992. Lonrai (France), Éditions Raisons d’Agir / Éditions du Seuil, pp. 204-207) (Cal parar cuenta que a reforma franzesa se fa ta simplificar a ortografía, no ta embolicar-la. Asinas como a situgazión soziocultural d’os ziudadanos implicatos, tal como o autor fa notar. Tamién que son trescrizions de discurso, no testo escrito e repensato):

O exemplo d’a ortografía

[...] A ortografía ye una ilustrazión manifica. Pensaz que iste debate ocupaba más puesto en os periodicos, a lo menos en Le Figaro, que a guerra d’o Golfo: ¿Cómo ye posible? ¿Ye prou con sonreir, dezir que ye una fatera, una ilustrazión d’a sinsustazia d’os franzeses? En os Estatos Chunitos mesmo piensan que ye curioso, ridiculo. No, yo pienso que si iste problema plega ta istas proporzions ye porque ye bien serio ta ras chens que se mobilizan. Tot o mío triballo soziolochico ha consistito en fer parar cuenta de problemas d’ista mena, en fer comprender que bi ha apuestas de bida u muerte en a supresión d’a cheografía, en a supresión d’un cuarto d’ora d’educazión fisica, en o cambeo d’un cuarto d’ora de mosica por atro de matematicas, que os suyos intreses direutos u indireutos sigan mesos en cuestión como en o caso d’os abogatos; y encara ye més grau cuan os intreses d’identidá son en chuego. ¿Por qué? O suyo salario no ye implicato. Ta comprender problemas como íste, ta comprender que istos problemas son prou serios, que pueden esclatar guerras zibils por motibos que parixen fatezas, cal aber un tarabidato esplicatibo mui embolicato e riguroso en o cualo o Estato ha un rol alazetal. O que ye en cuestión ye uno d’os asuntos soziolochicos  más importans, a saber as pasions sozials, isto ye, sentimens mui fuertes, dramaticos, d’amor, d’odio, que a soziolochía ordinaria ha tendenzia a dixar estar por ser d’orden irrazional, incomprensible. Bellas guerras lingüisticas toman a traza de guerras de relichión, bellas guerras escolars son guerras de relichión, que no tienen cosa que beyer con a oposizión entre o publico e o pribato, una esplicazión ísta masiau fázil.

Por prenzipiar con l’analís, a ortografía ye ortho graphia, a escritura dreita, a traza d’escribir como cal, correuta, como se diz, apañata – como a luenga. A ortografía ye ebidemén o produto d’un prozeso istorico. A luenga franzesa ye un artefauto, pero a ortografía ye un artefauto de cuatreno orden, produto d’una serie de dezisions istoricas más u menos arbitrarias, dende os monches d’a Edá Meya dica as interbenzions de totas as comisions e comités, que son siempre comisions e comités d’Estato. Cuan se trata de reformar a grafía, asistimos a una oposizión de chens que, asobén, son ombres de letras d’o Estato, d’academicos. Si han cayito en a loseta ye porque responder a ista mena de cuestions rebela o suyo estatus. Yeran debán de un double bind[i]. A primera dezisión ye dezir: “O Estato nos demanda ratificar una mida d’Estato sobre una ortografía d’Estato”. Bi ha una serie de dezisions d’Estato, pero istas dezisions d’Estato se’n han tornato tarabidatos mentals por meyazión d’a istituzión escolar que ha inculcato o respeto a ra ortografía.

Entre os argumentos más intresans, que fan redir a os periodistas, están os argumentos esteticos: un nenúfar con “ph” ye más bonico que con “f”; isto fa redir pero ye berdá: ye berdá que ye más bonico ta belún que ye un produto d’Estato achustato a una ortogafía d’Estato. Isto traye o problema d’a estetica, no digo cosa más, tos dixo reflecsionar-ne... [...]. Fa bels años faziemos una encuesta sobre os defensors d’o latín. Ye parexito: os defensors d’o latín más enzerrinatos se trobaban entre as chens qu’eban feito una mica de latín, que amostraban en a demba teunica, porque ta ellos yera o puesto d’a zaguera esferenzia, a diacrisis [distinzión] zaguera, mientres que os qu’eban feito muito latín no pensaban asinas. Si a grafía ye agora un puesto d’esferenzia tan sensible, ye que, entre otros, bi ha problemas chenerazionals. En La Distinction, bi ha una fotografía do se beye un choben de pelo largo e un siñor biello con bigotet. Ye una situgazión bien frecuén  en a burocrazia, o biello siñor de bigotet ha aprendito a ortografía, talmén no más sabe que ixo, e o choben de pelo largo leye Liberation, sabe informatica... pero no sabe ortografía, fa asabelas faltas. Ye uno d’os puestos d’a zaguera esferenzia y, ebidemén, bi ha chen t’a que tot o suyo capital cultural, qu’esiste de traza relazional, ye ligato a ista zaguera esferenzia.

He dito “capital cultural”, pero cal que diga a relazión con o Estato [..] A grafía ye un buen exemplo, a luenga franzesa en ye otro. A chenesis d’o Estato, seguntes yo, ye a chenesis d’espazios en o interior d’os cuals, por exemplo, una mena d’espresión simbolica s’imposa de manera monopolistica: cal charrar de mercato lingüistico, ista unificazión d’o mercato d’a escritura que ye coestensiba con o Estato, ye o Estato que la fa, fendo-se. Una d’as trazas d’o Estato de farchar-se ye fer a ortografía normalizata, fer pesos e midas normalizatos, un dreito chunificato... istos prozesos de chunificazión, de zentralizazión, d’estandarizazión, d’omocheneizazión, que son o feito de fer-se Estato, s’acompañan d’un prozeso que se reproduxe; ye a filochenesis que se reproduxe en a ontochenesis en cada chenerazión a trabiés d’o sistema escolar, un prozeso por o cualo se fan tamién indibiduos normalizatos, que son omocheneizatos dende o punto de bista d’a escritura, d’a ortografía, d’as trazas de charrar... iste doble prozeso se fa totalmén incoszién (l’amnesia d’a chenesis) [...]. Pillaz o dizionario Robert, i trobarez diez zitas d’as cualas una de Valéry sobre l’absurditez d’a ortografía franzesa.

Custions prou arbitrarias se tornan asinas prou nezesarias, más que nezesarias: naturals. Tan naturals que cambear-las ye como tirar l’atmosfera, ye fer a bida imposible a un borguil de chen. Ta parar cuenta d’o que pasa en un caso como iste, calerba fer una soziolochía  esferenzial d’as diferens posizions: quí toma parti por u contra... [...] Aberba ebidemén muito más qu’esplicar, pero o prinzipio alazetal d’o que pasa, ye ista suerte de trobata d’o Estato con el mesmo. O Estato que, en tanto que istituzión, ha as propiedaz de tota istituzión: esiste obxetibamén baxo forma de gramatica, baxo forma de dizionario, de codigo d’ortografía, de recomendazions gubernamentals, de profesors de gramatica, de manuals d’ortografía, ezetra, y esiste en os tarabidatos mentals baxo forma de disposizión a escribir de traza correuta, isto ye, apañata, u a pensar que cal escribir de traza correuta (entre os qu’esfienden a ortografía, bi n’ha tamién que’n fan de faltas d’ortografía). O que ye importán ye l’adesión docsica a ra nezesidá d’ortografía. O Estato puede conseguir que aiga profesors d’ortografía e que aiga chen dispuesta a morir por a ortografía.

 



[i] asinas en l’orixinal. Double bind, doble binclo, ye un termino farchato por o antropologo G. Bateson ta describir una situgazión en a que una presona ha de soluzionar dos custions, a segunda cuentraditoria con a primera.

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire